Αρχές Γλωσσικής Τεκμηρίωσης και Ορολογίας

Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή των φοιτητών/τριών στη θεωρία της ορολογίας σε άμεση σύνδεση με την ανάγκη της γλωσσικής τεκμηρίωσης και της ορθής χρήσης λεξικογραφικών βοηθημάτων κατά τη μεταφραστική και διερμηνευτική διαδικασία. Απώτερος σκοπός είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές τις απαραίτητες γνώσεις ορογραφικής εργασίας, ώστε να είναι σε θέση να καταρτίζουν τέτοιου είδους μέσα τεκμηρίωσης είτε στα πλαίσια πρωτογενούς ορολογικής έρευνας είτε στα πλαίσια σύνταξης εξειδικευμένων γλωσσαρίων που χρησιμοποιούνται στη μετάφραση και τη διερμηνεία.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο/η φοιτητής/τρια θα είναι σε θέση να:

• Αναγνωρίζει τον εφαρμοσμένο χαρακτήρα της γλωσσικής τεκμηρίωσης και της ορογραφίας και να κατέχει τους στόχους, τη μεθοδολογία, τις έννοιες κλειδιά και τις εφαρμογές.
• Διακρίνει τις έννοιες της ορολογίας και της λεξικογραφίας και να κατανοεί τον συμπληρωματικό χαρακτήρα τους.
• Γνωρίζει όλους τους τύπους έντυπων, ηλεκτρονικών και διαδικτυακών λεξικογραφικών και ορογραφικών βοηθημάτων και να έχει εξοικειωθεί με τον τρόπο χρήσης τους.
• Επιλέγει και να αξιολογεί τη συνάφεια και αξιοπιστία των πληροφοριακών πηγών (έντυπων και ηλεκτρονικών κειμένων) σε συνάρτηση με τις μεταφραστικές ανάγκες.
• Γνωρίζει τρόπους εξαγωγής λεξιλογικού υλικού από κείμενα και σώματα κειμένων.
• Διακρίνει σημασίες, ορισμούς και άλλα ενδοκειμενικά στοιχεία χρήσιμα στην κατάρτιση γλωσσικών τεκμηρίων.
• Κατακτά, να αναπτύσσει και να χρησιμοποιεί θεματικές και εξειδικευμένες ανά πεδίο γνώσεις που ανταποκρίνονται στις μεταφραστικές ανάγκες (γνώση εννοιολογικών συστημάτων, συλλογιστικών μεθόδων, τρόπων παρουσίασης, ορολογίας και φρασεολογίας, εξειδικευμένων πληροφοριακών πηγών κ.λπ.).
• Καταρτίζει γλωσσικά τεκμήρια με σαφείς μορφολογικές πληροφορίες, ορισμούς, παραδείγματα, συμφράσεις, συνώνυμα και αντώνυμα και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά την πολυσημία.
• Αναγνωρίζει τη σημασία και την αξία μεταφραστικών και γλωσσικών δεδομένων στο πλαίσιο του πληροφοριακού εγγραμματισμού.
• Γνωρίζει βασικές έννοιες της κοινωνικής επισήμανσης και της διαμοίρασης πληροφοριών.
• Αναλύει και αιτιολογεί τις μεταφραστικές λύσεις και επιλογές του/της, χρησιμοποιώντας την ενδεδειγμένη μεταγλώσσα και εφαρμόζοντας την κατάλληλη θεωρητική προσέγγιση, με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας του μεταφράσματος.
• Συνεργάζεται στα πλαίσια ομάδας για την κατάρτιση γλωσσικών τεκμηρίων και άλλου λεξικογραφικού υλικού.
• Χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τα δικά του και άλλα γλωσσικά τεκμήρια.

1η εβδομάδα: Ορισμός και βασικές αρχές γλωσσικής τεκμηρίωσης, λεξικογραφίας, ορολογίας και ορογραφίας. Διάκριση της λεξικογραφίας από τη λεξικολογία και της ορογραφίας από την ορολογία. Σχέση λεξικογραφίας και ορογραφίας με την πληροφορική και άλλες επιστήμες.

2η εβδομάδα: Εξειδικευμένη επικοινωνία και ειδικές γλώσσες. Μεταφραστική ικανότητα. Μετάφραση για επαγγελματικούς σκοπούς και διερμηνεία.

3η εβδομάδα: Επισκόπηση θεωριών ορολογίας. Τυπολογία όρων στην ελληνική και την αγγλική. Η ορολογική ισοδυναμία κατά τη μετάφραση.

4η εβδομάδα: Ιστορική αναδρομή με έμφαση στα λεξικά του 19^ο και του 20^ο αιώνα. Η διγλωσσία και ο ρόλος της καθαρεύουσας.

5η εβδομάδα: Τυπολογία λεξικογραφικών τεκμηρίων (μονόγλωσσα, δίγλωσσα, πολύγλωσσα έντυπα και ηλεκτρονικά γενικά και εξειδικευμένα λεξικά, ιστορικά, διαλεκτικά, αντίστροφα, ορολογικές βάσεις δεδομένων, θησαυροί, οντολογίες), δομή, χαρακτηριστικά.

6η εβδομάδα: Πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των γλωσσικών τεκμηρίων. Ζητήματα συγχρονίας και διαχρονίας.

7η εβδομάδα: Σκοπός δημιουργίας λεξικογραφικών τεκμηρίων κατά περίπτωση, κοινό-στόχος, εισαγωγικά και επιλογικά κείμενα, οργάνωση μακροδομής και μικροδομής.

8η εβδομάδα: Παράλληλα και συναφή σώματα κειμένων. Η βάση νομικών κειμένων Eur-lex ως ηλεκτρονικό σώμα κειμένων. Συμφραστικοί πίνακες.

9η εβδομάδα: Αναζήτηση και αξιολόγηση έντυπων και ηλεκτρονικών κειμένων για εξαγωγή υλικού. Ο παγκόσμιος ιστός ως σώμα κειμένων. Η Wikipedia ως σώμα κειμένων.

10η εβδομάδα: Αναγνώριση και διαχωρισμός γενικού από το ειδικό λεξιλόγιο, υποψήφιοι όροι, νεολογισμοί, δάνεια. Εξαγωγή λεξιλογικού και ορολογικού υλικού, αποδελτίωση ορισμών από κείμενα. Διαχείριση της πολυσημίας, συνωνυμίας και ομωνυμίας.

11η εβδομάδα: Ποιότητα, αξιολόγηση και αναθεώρηση εξειδικευμένης μετάφρασης.

12η εβδομάδα: Εργαλεία κοινωνικής επισήμανσης και διαμοίρασης πληροφοριών (social bookmarking tools). Αποθετήρια και συνεργατική μετάφραση.

13η εβδομάδα: Δημιουργία και αξιολόγηση γλωσσικών τεκμηρίων.

Atkins, B. T. S. & Rundell, M. (2008). The Oxford guide to practical lexicography. New York: Oxford University Press.

Atkins, B.T.S. (ed.) (1998). Using Dictionaries: Studying of dictionary use by language learners and translator. Lexicographica Series Maior 88, Tübingen: M. Niemeyer.

Barton, D. & Lee, C. (2013). Language online: Investigating digital texts and practices. New York: Routledge.

Béjoint, H. (2000). Modern lexicography: An introduction. New York: Oxford University Press.

Béjoint, H. & Thoiron, Ph. (dir.) (1996). Les dictionnaires bilingues. Louvain-la-Neuve : Aupelf-Uref-Duculot. Διαθέσιμο στο http://www.bibliotheque.auf.org/doc_num.php?explnum_id=865

Bergenholtz, H. & Tarp, S. (Eds) (1995). Manual of Specialised Lexicography. Amsterdam/Philadelphia : John Benjamins.

Δογορίτη, Ε. & Βυζάς, Θ. (2015). Ειδικές γλώσσες και μετάφραση για επαγγελματικούς σκοπούς. Αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων και γλωσσικών πόρων στη διδασκαλία της γλώσσας ειδικότητας και της εξειδικευμένης μετάφρασης. Αθήνα: Διόνικος.

Fontenelle, Th. (ed.) (2008). Practical lexicography: A reader. New York: Oxford University Press.

Frawley, W., Hill, K. C. & Munro, P. (Εds.) (2002). Making dictionaries: Preserving indigenous languages of the Americas. Berkeley: University of California Press.

Fuertes-Olivera P. A. (Ed) (2010). Specialised Dictionaries for Learners. Lexicographica. Series Maior 136. Berlin/New York: Walter de Gruyter.

Fuertes-Olivera, P. A. & Arribas-Baño, A. (2008). Pedagogical Specialised Lexicography. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Giannakis, K. G., Charalambakis, C., Montanari, F., Rengakos, A. (Eds) (2019). Studies in Greek Lexicography. Berlin/Boston: De Gruyter.

Gouws, R., Heid, U., Schweickard, W. & Wiegand, E. (Eds.) (2013). Dictionaries. An International Encyclopedia of Lexicography. Supplementary volume: Recent Developments with focus on Electronic and Computational Lexicography. Berlin / Boston: Walter de Gruyter.

Hartmann, R. R. K. (2001). Teaching and researching lexicography. Harlow: Pearson Education.

Hausmann, F. J. et al. (Eds.) (1989-1991). Wörterbücher – Dictionaries –Dictionnaires. Ein internationales Handbuch zur Lexikographie. An International Encyclopedia of Lexicography. Encyclopédie internationale de lexicographie. Berlin / New York: Walter de Gruyter.

Jackson, H. (2002). Lexicography: an introduction. London: Routledge.

Κατσογιάννου, Μ & Ευθυμίου, Ε. (επιμ.) (2004). Ελληνική ορολογία: Έρευνα και εφαρμογές. Αθήνα: Καστανιώτης.

L’Homme, M.-C. & Vandaele, S. (dir.) (2007). Lexicographie et terminologie : compatibilité des modèles et des méthodes. Ottawa: Les Presses de l’Université d’Ottawa.

Mitkov, R. (ed.) (2003) The Oxford Handbook of Computational Linguistics. Oxford: Oxford University Press.

Piotrowski, T. (1994). Problems in Bilingual Lexicography. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Sablayrolles, J.-F. (dir.) (2008). Néologie et terminologie dans les dictionnaires. Paris : Honoré Champion.

Sablayrolles, J.-F. (dir.) (2003). L’innovation lexicale. Paris : Honoré Champion.

Sterkenburg, Piet van (ed.) (2003). A practical guide to lexicography. Amsterdam: John Benjamins.

Svensén, B. (2009). A Handbook of Lexicography. The Theory and Practice of Dictionary-making. Cambridge: Cambridge University Press.

Szende, Th. (dir.) (2000). Approches contrastives en lexicographie bilingue. Paris : H. Champion.

Tallarico, G., Humbley, J. & Jacquet-Pfau C. (dir.) (2020). Nouveaux horizons pour la néologie en français. Hommage à Jean-François Sablayrolles. Limoges : Lambert-Lucas.

Tiedemann J. (2009). News from OPUS A Collection of Multilingual Parallel Corpora with Tools and Interfaces. In N. Nicolov and K. Bontcheva and G. Angelova and R. Mitkov (eds.) Recent Advances in Natural Language Processing (vol V), pp. 237-248, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Zanettin, F. (2012). Translation-driven corpora. Manchester: St Jerome Publishing.

Λεξικά και Θησαυροί

Εθνικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ), Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Διαθέσιμο στο http://hnc.ilsp.gr/info.asp

British National Corpus: https://corpus.byu.edu/bnc/

Eur-lex : https://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=el

Eurovoc : http://eurovoc.europa.eu/drupal/?q=el

Iate – European Union Terminology : https://iate.europa.eu/home

Merriam-Webster : https://www.merriam-webster.com/

Oxford dictionaries: http://oxforddictionaries.com/

­Trésor de la langue française informatisé : atilf.atilf.fr

Συναφή επιστημονικά περιοδικά

Πρακτικά συνεδρίων euralex : http://euralex.org/publications/

International Journal of Lexicography: https://academic.oup.com/ijl

Language Learning & Technology: http://www.lltjournal.org/

Lexikos : http://lexikos.journals.ac.za/pub/index

Lexis, Journal in English Lexicology: https://journals.openedition.org/lexis/

Lexicographica: https://www.degruyter.com/view/j/lexi

Στην τάξη.

Διαλέξεις: Χρήση πολυμέσων (power  point  presentations).

Στη διάρκεια του εξαμήνου προσκεκλημένοι ακαδημαϊκοί και επαγγελματίες από την Ελλάδα και το εξωτερικό παραδίδουν διαλέξεις σε συγκεκριμένες θεματικές.

Υποστήριξη Μαθησιακής διαδικασίας μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας Open eClass.

Ανάρτηση υλικού του μαθήματος (σημειώσεις, διαφάνειες διαλέξεων, ασκήσεις, κ.λπ.) στην  πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης (Open eClass). 

I. Γραπτή τελική εξέταση (60%) που περιλαμβάνει:

• Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
• Ερωτήσεις σύντομης απάντησης
• Ερωτήσεις ανάπτυξης / επίλυση προβλημάτων

II. Παρουσίαση Ομαδικής/Ατομικής Εργασίας (40%).