Οι φοιτήτριες του ΤΞΓΜΔ και μέλη της Ομάδας DfltiVoice Μαρία Γεωργίου και Δήμητρα Σολομωνίδη πήραν κοινή συνέντευξη από τον Πρύτανη του Ιονίου Πανεπιστημίου, Καθηγητή Ανδρέα Φλώρο, τον Κοσμήτορα της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών, Καθηγητή Αθανάσιο Ευσταθίου και τον Πρόεδρο του ΤΞΓΜΔ, Αναπληρωτή Καθηγητή Σωτήριο Λίβα. Αφορμή για τη συνέντευξη υπήρξε η συμπλήρωση 35 χρόνων λειτουργίας του ΤΞΓΜΔ.
Διαβάστε το κείμενο της συνέντευξης:
Μ.Γ.: Φέτος, το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας συμπληρώνει 35 χρόνια από την ίδρυσή του. Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας λίγες σκέψεις για το Τμήμα; Κε Πρύτανη, μπορούμε να ξεκινήσουμε από σας.
Α.Φ.: Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω, καταρχάς, για την πρωτοβουλία. Είναι πολύ σημαντικό οι φοιτητές να παίρνουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες που «δένουν» την ακαδημαϊκή κοινότητα, επιτρέποντας την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των μελών της και που, εν τέλει, υπηρετούν κι έναν συγκεκριμένο στόχο, ο οποίος στην προκειμένη είναι ο εορτασμός των 35 χρόνων του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας. Το Τμήμα είναι γνωστό ότι αποτελεί ένα από τα παλαιότερα τμήματα του Πανεπιστημίου μας, ένα Τμήμα που διαχρονικά έχει αφήσει έντονα το αποτύπωμά του στη λειτουργία και στην ταυτότητα του Ιονίου Πανεπιστημίου, με σπουδές που εμπίπτουν στον τομέα των ανθρωπιστικών επιστημών, αλλά που χαρακτηρίζονται από έντονη διεπιστημονικότητα και πολύπλευρη διαθεματικότητα. Το Τμήμα, σ’ αυτό το πλαίσιο, καλείται να καλύψει με την εκπαίδευση των αποφοίτων του ένα πεδίο που η χώρα έχει πραγματικά ανάγκη. Αυτό αποδεικνύεται στην πράξη από τις πολυπληθείς και επιτυχημένες συνεργασίες και πρωτοβουλίες συνεργειών που έχει αναπτύξει το Τμήμα, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Και εδώ αξίζουν συγχαρητήρια και στη διοίκηση του Τμήματος και προσωπικά στον Πρόεδρό σας, τον κ. Σωτήρη Λίβα. Η διαθεματική προσέγγιση που ακολουθείται στη συγκρότηση της δομής του προγράμματος σπουδών του Τμήματος αποτελεί, θεωρώ, την αφετηρία για τον εκσυγχρονισμό των σπουδών και την εναρμόνισή τους με τα αντίστοιχα διεθνή πρότυπα. Γνωρίζουμε ότι, ειδικά στην Ελλάδα, οι ανθρωπιστικές επιστήμες αντιμετωπίζονται με κάποιον σκεπτικισμό από τους υποψήφιους για σπουδές, καθώς η επικρατούσα τάση ακαδημαϊκών επιλογών είναι περισσότερο συνδεδεμένη με τις «καθιερωμένες» προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης. Το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας μπορεί να ανατρέψει αυτήν την εικόνα προς όφελος, όχι μόνο του ιδίου, αλλά και ολόκληρου του Πανεπιστημίου μας.
Σ.Λ.: Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση. Ευχαριστώ, επίσης, για τα καλά του λόγια τον Πρύτανη. Η σχέση μας είναι, έτσι κι αλλιώς, ιδιαίτερη· η σχέση του Τμήματος με το Πανεπιστήμιο και η προσωπική μου σχέση με τον κ. Φλώρο. Αυτό που θα ήθελα να πω εγώ για τα 35 χρόνια του Τμήματος είναι ότι έχουμε θετικά στοιχεία κι έχουμε και κάποια στοιχεία που πρέπει να βελτιώσουμε, όπως π.χ. ότι δεν πρέπει να μένουμε στη μοναδικότητά μας. Η μοναδικότητά μας είναι, κατά κάποιον τρόπο, η κατάρα μας. Δεν πρέπει να μείνουμε στο ότι είμαστε το μοναδικό Τμήμα Μετάφρασης και Διερμηνείας στην Ελλάδα. Αυτό δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Εκεί που πρέπει να δώσουμε έμφαση είναι τα θετικά μας στοιχεία. Και το θετικό είναι να αντιλαμβανόμαστε αυτό που είπε και ο Πρύτανης, ότι δηλαδή από τη φύση τους η μετάφραση και η διερμηνεία βρίσκονται στις ραφές, στο μεταίχμιο της κοινωνίας, της επιστήμης, της γνώσης. Οπότε, εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε αντίστοιχα και να προσαρμόσουμε και το πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος, να δώσουμε έμφαση σε αυτό που ήδη κάνουμε, δηλαδή στη θεωρητική κατάρτιση η οποία έχει να κάνει με την όξυνση της κρίσης των φοιτητών και μελλοντικών επαγγελματιών, αλλά, βεβαίως, συγχρόνως να αντιληφθούμε τις ανάγκες της εποχής, της κοινωνίας και των φοιτητών και να δώσουμε έμφαση στα στοιχεία τα οποία θα επιτρέψουν στους μελλοντικούς επαγγελματίες να κινηθούν πολύ πιο καλά και πολύ πιο εύκολα. Νομίζω ότι σαν Τμήμα έχουμε εξαιρετικές προοπτικές και, φυσικά, μας ενδιαφέρει πάρα πολύ η ιστορία μας και αυτήν θέλουμε να αναδείξουμε στις εκδηλώσεις που αρχίζουν σε λίγες ημέρες. Όμως, πολύ περισσότερο μας ενδιαφέρουν οι προοπτικές μας, το μέλλον μας, και το μέλλον είστε εσείς, οι φοιτητές.
Α.Ε.: Μέσα σε όλη αυτή τη μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλουν οι φορείς του Πανεπιστημίου - ο κ. Πρύτανης, οι Κοσμήτορες, οι Πρόεδροι - να επανέλθουμε σε μία κανονική εκπαιδευτική λειτουργία, πράγμα που το θέλουμε και το λαχταράμε όλοι, μια τέτοια πρωτοβουλία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Μας δείχνει ότι εκτιμάτε το περιβάλλον στο οποίο ζείτε και μορφώνεστε και αυτό είναι πάρα πολύ θετικό. Είναι, ενδεχομένως, κοινότυπο να πούμε ότι το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας, διανύοντας τα 35 χρόνια εκπαιδευτικής λειτουργίας στον ακαδημαϊκό χάρτη της Ελλάδος, πρόσφερε πάρα πολλά και συνεχίζει να προσφέρει. Είναι το δεύτερο παλαιότερο Τμήμα στο Πανεπιστήμιο, βάσει της ίδρυσης του τελευταίου, αν και η εκπαιδευτική του ιστορία ξεκινά πριν από την ίδρυση του Ιονίου Πανεπιστημίου με το Μετεκπαιδευτικό Πρόγραμμα Μετάφρασης που λειτουργούσε στην Κέρκυρα. Η ωριμότητα στον ακαδημαϊκό χώρο παίζει μεγάλο ρόλο και βρισκόμαστε όλοι σε ένα επίπεδο, εφόσον προσπαθήσουμε ανάλογα, και φοιτητές και καθηγητές, αυτήν την ωριμότητα πλέον να την απολαύσουμε. Μετά από προσπάθειες, δηλαδή, φτάσαμε στο σημείο να διαμορφώσουμε ένα ώριμο Τμήμα, το οποίο έχει να προσφέρει πάρα πολλά. Είναι κρίμα, λοιπόν, τώρα που φτάσαμε εδώ να μην αγκαλιάσουμε αυτήν την προσπάθεια και να μη δώσουμε τη δυναμική που το Τμήμα ήδη έχει και προς τον ελλαδικό χώρο και προς το εξωτερικό, γιατί από τη φύση του το Τμήμα απευθύνεται στο εξωτερικό, στην Ευρώπη, στην Αμερική, σε όλο τον κόσμο. Βλέπω, και μάλιστα το χαίρομαι κιόλας, ότι οι καθηγητές σας τείνουν προς αυτήν την κατεύθυνση και εργάζονται σκληρά για να το επιτύχουν. Θα ήταν δύσκολο να μιλήσουμε για το μέλλον. Ευελπιστούμε το Τμήμα να έχει ακόμη μεγάλη πορεία, να είναι ανεξάντλητη η λειτουργία του, όπως και όλο το Πανεπιστήμιο φυσικά. Γι΄αυτό δεν απαιτείται ατομική προσπάθεια, αλλά συλλογική, που την κάνουμε όλοι και χαιρόμαστε που γίνεται αντιληπτή η αναγκαιότητα της συμμετοχής και της θετικής λειτουργίας εντός του Πανεπιστημίου. Η πρωτοβουλία αυτή είναι μια απόδειξη της ενεργούς θετικής συμμετοχής για την οποία κάνω λόγο.
Δ.Σ.: Σας ευχαριστούμε πολύ για τα λόγια σας. Θα θέλαμε, αρχικά, να μιλήσουμε λίγο για το Πανεπιστήμιο, κ. Πρύτανη. Εμείς οι φοιτητές βιώνουμε το επαρχιακό Πανεπιστήμιο σαν μια μεγάλη οικογένεια. Ο Πρύτανης, όμως, ενός τέτοιου πανεπιστημίου τι καλείται να αντιμετωπίσει στην καθημερινότητά του;
Α.Φ.: Μια τέτοια ερώτηση είναι μάλλον πολύ δύσκολο να απαντηθεί έτσι γενικά, γιατί η καθημερινότητα είναι εξαιρετικά σύνθετη. Όντως, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο είναι όχι επαρχιακό, αλλά περιφερειακό ίδρυμα, το οποίο έχει ως βασικό χαρακτηριστικό τη μικρή του κλίμακα. Το γεγονός αυτό του προσδίδει κάποια πολύ ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η άμεση επαφή και αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητών/φοιτητριών και διδασκόντων, αλλά και ένα πλαίσιο μιας περισσότερο ανθρωποκεντρικής λειτουργίας, που εστιάζει στον άνθρωπο ως μονάδα. Είναι σαφές ότι κάτι τέτοιο προσδίδει μεγάλη προστιθέμενη αξία στις σπουδές και ενισχύει την επιστημονική καλλιέργεια, που είναι επίσης υψηλό ζητούμενο. Το να υπάρχει, δηλαδή, επιστημονική καλλιέργεια παράλληλα με το γνωστικό αντικείμενο των σπουδών. Αυτό αποτυπώθηκε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο στην πρόσφατη διαδικασία πιστοποίησης του εσωτερικού συστήματος διασφάλισης ποιότητας του Ιδρύματός μας, όπου επέμειναν πάρα πολύ οι εξωτερικοί αξιολογητές σ’ αυτό το προφίλ, το οποίο αποτυπώθηκε επίσης με ξεκάθαρο τρόπο από τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας. Και είμαστε ιδιαίτερα περήφανοι που το Ιόνιο Πανεπιστήμιο έχει διαχρονικά καταφέρει να καλλιεργήσει και να εγκαθιδρύσει αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην ταυτότητά του. Από κει και πέρα, όμως, αν και η κλίμακα είναι σαφώς μικρότερη, η καθημερινότητα και η λειτουργία του Πανεπιστημίου μας δε διαφοροποιείται σε σχέση με άλλα κεντρικά ιδρύματα, τα οποία, ενδεχομένως, έχουν δεκαπλάσια μεγέθη από τα δικά μας. Η καθημερινότητά μας, τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, έχει περιπλακεί λόγω της πανδημίας και της αντιμετώπισής της με τη μετάβαση από τη δια ζώσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσα σε ελάχιστο δυνατό χρόνο και τώρα με την προσπάθεια επαναφοράς στο δια ζώσης μοντέλο. Η καθημερινότητα, λοιπόν, εστιάζει ως επί το πλείστον στην επίλυση προβλημάτων, τη διαχείριση πόρων - περιορισμένων ως επί το πλείστον, κάτι που έχουν να διαχειριστούν όλα τα ιδρύματα - και σε έναν βαθμό με τον σχεδιασμό αναπτυξιακών ακαδημαϊκών πλάνων και προοπτικών, τα οποία μακάρι οι διοικήσεις των πανεπιστημίων να είναι σε θέση σύντομα τον μεγαλύτερο χρόνο τους να τον επενδύουν εκεί κι όχι στην καθημερινή επίλυση θεμάτων.
Μ.Γ.: Νομίζω πήραμε μια γεύση της καθημερινότητάς σας. Θα περάσω τώρα στον κ. Κοσμήτορα, στον κ. Ευσταθίου, και θα αναφερθώ σ’ αυτό που είπατε και πριν, ότι δηλαδή το ΤΞΓΜΔ, μαζί με το Τμήμα Ιστορίας, είναι τα παλαιότερα τμήματα του Πανεπιστημίου και μοναδικά στον ελλαδικό χώρο ως προς το αντικείμενό τους - όπως κι άλλα τμήματα του Ιονίου, πχ. το Τμήμα Τεχνών, Ήχου και Εικόνας. Που βασίζεται, κατά τη γνώμη σας, η πορεία τους και η εξέλιξή τους, δεδομένου ότι, συνήθως, η στήριξη από την Πολιτεία ήταν ελλιπής;
Α.Ε.: Φαντάζομαι ότι η στήριξη της Πολιτείας ήταν ελλιπής ευρύτερα, σε όλα τα πανεπιστήμια της Ελλάδας, άρα εμείς δεν αποτελούμε εξαίρεση. Εκείνο το οποίο, ουσιαστικά, μας ξεχωρίζει και δίνει έναν άλλο χαρακτήρα στα Τμήματά μας είναι ότι αφενός, πλέον έχουμε μια πολύ μεγάλη ακαδημαϊκή παράδοση, αφετέρου, ότι το περιβάλλον στο οποίο ζούμε μας εμπνέει. Πρόκειται γι' αυτό που ρωτήσατε προηγουμένως τον Πρύτανη: τι κάνει κάποιος (ένας Πρύτανης, ένας καθηγητής, ένας φοιτητής) σε ένα επαρχιακό/περιφερειακό πανεπιστήμιο; Εμπνέεται. Το περιβάλλον τον εμπνέει και το μικρό μέγεθος που έχει ο τόπος - οι άνθρωποι βρίσκονται κοντά, οι καθηγητές και οι φοιτητές βρίσκονται κοντά - λειτουργεί καταλυτικά στις σπουδές. Επομένως, όλο αυτό πρέπει να το συλλάβουμε ως θετικό ακαδημαϊκό περιβάλλον κι όχι ως μειονέκτημα. Θυμάμαι, όταν οργάνωσα ένα διεθνές συνέδριο στην Κέρκυρα το 2015 με συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο, όλοι μου έλεγαν ότι διδάσκω στο πιο ωραίο μέρος του κόσμου. Το να είσαι σε ένα μικρό μέρος, λοιπόν, δεν μπορεί να μη σε εμπνέει, δεν μπορεί να μην ενισχύει τις σπουδές σου και την καθημερινή σου προσπάθεια με μία ζωτική ενέργεια, η οποία, βεβαίως, θα έχει σύντομα επιστημονικό και, ενδεχομένως μετά, επαγγελματικό αποτέλεσμα. Και μη ξεχνάμε ότι η Κέρκυρα είναι ένας πολυπολιτισμικός τόπος. Η μετάφραση και η διερμηνεία εμπνέονται αλλά και ωφελούνται πάρα πολύ από ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Κατά συνέπεια, τι κάνουμε μ' αυτά τα δύο Τμήματα; Απολαμβάνουμε να σπουδάζουμε, διαβάζουμε όσο γίνεται περισσότερο και βελτιώνουμε τις συνθήκες των σπουδών μας, και εμείς και οι καθηγητές μας, ώστε αυτά τα Τμήματα, πέρα από την ιστορική τους πορεία, να έχουν και πραγματικά αποτελέσματα σήμερα, πράγμα που συμβαίνει, γιατί όπως ανέφερε και ο κ. Πρύτανης, και οι αξιολογήσεις τείνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Έχουμε πάρα πολύ θετικές αξιολογήσεις από ανεξάρτητους κριτές, όχι από εμάς. Νομίζω ότι όλο αυτό το πλαίσιο ευνοεί τη μοναδικότητα των Τμημάτων από πλευράς γνωστικού αντικειμένου και προσθέτει ουσιαστικά στοιχεία στο προφίλ των Τμημάτων.
Μ.Γ.: Σίγουρα το να σπουδάζει κανείς στην Κέρκυρα έχει άλλη χάρη, άλλα πλεονεκτήματα από το να βρίσκεται σε μια μεγάλη πόλη.
Α.Ε.: It’s worth it, που θα λέγατε κι εσείς!
Δ.Σ.: Ακριβώς έτσι! Εγώ θα ήθελα να ρωτήσω τον κ. Λίβα για ένα ζήτημα που μας απασχόλησε ιδιαιτέρως φέτος και για το οποίο ακούστηκαν διάφορες απόψεις. Στις φετινές Πανελλαδικές, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (ΕΒΕ). Ποια είναι η γνώμη σας;
Σ.Λ.: Αυτή είναι μια ερώτηση πολυσύνθετη που θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε ολόκληρη συνέντευξη στην απάντησή της! Όσον αφορά την απόφαση του Τμήματος, όμως, να ανεβάσει την ΕΒΕ στο 1,2 - χωρίς να μπω στις πολιτικές πτυχές και στις συζητήσεις που οδήγησαν εκεί - θα ήθελα να πω ότι και εμείς που πήραμε αυτή την απόφαση διαφωνούσαμε και εξακολουθούμε να διαφωνούμε με την πολιτική του Υπουργείου και την απόφασή του να θεσπίσει την ΕΒΕ. Η απόφασή μας αυτή είχε άμεση σχέση με την άρνηση και την αντίθεσή μας στην απόφαση του Υπουργείου. Μια θέσπιση Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής, η οποία δε συνοδεύεται με τη μείωση και την προσαρμογή του αριθμού των φοιτητών στις απαιτήσεις και στις επιθυμίες των Τμημάτων, είναι από την αρχή καταδικαστέα, είναι δηλαδή μια πολιτική που στην πραγματικότητα οδηγεί σε στραγγαλισμό, ειδικά, των περιφερειακών πανεπιστημίων. Παρόλα αυτά, εμείς πήραμε την απόφαση να ανεβάσουμε τη βάση στο 1,2, με τα αποτελέσματα που αυτή η απόφαση είχε. Αν χρειαστεί και πάλι θα πάρουμε απόφαση αντίστοιχη και θα δούμε στη Γενική Συνέλευση πώς θα διαμορφώσουμε την ΕΒΕ, αλλά θα το κάνουμε επιμένοντας σε ακαδημαϊκά κριτήρια. Αυτή είναι η κόκκινη γραμμή μας, ο γνώμονάς μας - όχι μόνο του ΤΞΓΜΔ, αλλά ολόκληρου του Πανεπιστημίου: να παίρνουμε τις αποφάσεις με ακαδημαϊκά και μόνο κριτήρια, χωρίς εντυπωσιοθηρίες, χωρίς δηλαδή να καταφεύγουμε σε τέτοιες κινήσεις εξαιτίας της αντίδρασης της κοινωνίας στην Κυβέρνηση ή στο κράτος ή οτιδήποτε. Είμαστε αυτόνομο Τμήμα, αυτόνομο Πανεπιστήμιο και τις αποφάσεις πρέπει να τις παίρνουμε αυστηρά και μόνο με ακαδημαϊκά κριτήρια.
Μ.Γ.: Ωραία, νομίζω βάλαμε μια τελεία στο όλο θέμα που, όπως είπε και η Δήμητρα, δίχασε την κοινωνία και ιδιαίτερα όλους όσοι σχετίζονται άμεσα με τα ακαδημαϊκά δεδομένα. Θα επιστρέψω στον κ. Πρύτανη για μία ακόμη ερώτηση, γιατί επίκεντρο αυτής της κουβέντας θέλουμε να είναι οι φοιτητές. Τελευταία, ακούγεται πολύ συχνά ο όρος «φοιτητοκεντρικό πανεπιστήμιο». Εσείς, στην πράξη, πώς το αντιλαμβάνεστε και ποιες είναι οι ενέργειες που κάνετε προς αυτήν την κατεύθυνση;
Α.Φ.: Είναι, νομίζω, σαφές σε όλους ότι η αποστολή ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος είναι πρωτίστως η εκπαίδευση των φοιτητών, ούτως ώστε αυτοί να μπορούν να αποκτήσουν προσόντα και δεξιότητες - που απαιτούνται σε κάθε εποχή, ανά εποχή και οι οποίες, προφανώς, μεταβάλλονται δυναμικά - για να ασκήσουν ένα επάγγελμα που εμπίπτει στο επιστημονικό πεδίο των σπουδών τους. Πρωτίστως, λοιπόν, ένα πανεπιστήμιο θα πρέπει να προσαρμόζει το επιμέρους περιεχόμενο των σπουδών, αφουγκραζόμενο τις εθνικές ανάγκες και να επικαιροποιεί αντιστοίχως τους μαθησιακούς στόχους του προγράμματος σπουδών του. Αυτή είναι η πιο σοβαρή πτυχή, κατά τη γνώμη μου, αυτού που ορίσατε και εσείς ως «φοιτητοκεντρικό» πανεπιστήμιο. Πρέπει να είμαστε τίμιοι απέναντι στο τι προσφέρουμε στους φοιτητές σε σχέση με την παροχή εργαλείων για τη μελλοντική τους επαγγελματική αποκατάσταση. Από κει και πέρα, σημαντικό είναι επίσης το κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα να είναι σε θέση να υποστηρίξει τους φοιτητές του στην προσπάθεια που κάνουν να παρακολουθήσουν και να ολοκληρώσουν εγκαίρως και με ποιοτικούς όρους τις σπουδές τους. Για παράδειγμα, αυτό θα μπορούσε να υλοποιηθεί - και υλοποιείται τελικά - μέσω βελτιωμένων ποιοτικών υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας, με έμφαση στην όσο δυνατή μεγαλύτερη πληθυσμιακή κάλυψη, αλλά και μέσω κινήτρων, όπως με τη χορήγηση υποτροφιών κατά τη διάρκεια των σπουδών. Ο μετασχηματισμός των διαδικασιών στο ψηφιακό πεδίο αποτελεί επίσης μια επιδιωκόμενη συνιστώσα αυτού που ονομάζουμε «φοιτητοκεντρικό» πανεπιστήμιο, καθώς μπορεί να απλοποιήσει την καθημερινότητα των φοιτητών, αλλά και να βελτιώσει δραματικά το επίπεδο της προσωποποιημένης ενημέρωσής τους, απαλλάσσοντάς τους από γρανάζια γραφειοκρατίας. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει επίσης να δοθεί στη δημιουργία ενός πλέγματος κοινωνικών δράσεων, παράλληλων με τις σπουδές ή συμπληρωματικών αν θέλετε, όπως είναι οι κινηματογραφικές ομάδες κτλ. Βέβαια, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι η πολύπλευρη καλλιέργεια, η κατανόηση της βαρύτητας της συνέργειας μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών πεδίων, αλλά και η καλλιέργεια της επιστημονικής ηθικής αποτελούν επίσης συστατικά της φοιτητοκεντρικής προσέγγισης στη λειτουργία ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος, όπως το Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
Δ.Σ.: Ενόψει, τώρα, της επιστροφής στις αίθουσες, θα θέλαμε να μιλήσουμε λίγο για τον τελευταίο ενάμιση χρόνο και την τηλεκπαίδευση. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση εν μέσω πανδημίας αποτέλεσε, πραγματικά, μία μεγάλη πρόκληση για όλους και όλες. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε ότι σε Τμήματα όπως τα δικά μας, κ. Κοσμήτορα, υπήρξε αύξηση της συμμετοχής στα μαθήματα. Πιστεύετε ότι αυτή η νέα μορφή εκπαίδευσης έχει κάποια θετικά στοιχεία, τα οποία θα μπορούσαν να διατηρηθούν στο μέλλον και να αξιοποιηθούν στη διδακτική πράξη;
Α.Ε.: Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι γεγονός ότι στην αρχή μας φόβισε για διαφόρους λόγους. Όμως, οι καθηγητές αλλά και οι φοιτητές τη συνήθισαν και λειτούργησαν με επάρκεια και επιτυχία. Είναι ένα μέσο να επιλυθούν προβλήματα που προκύπτουν πολλές φορές κατά την κανονική λειτουργία του Πανεπιστημίου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί παράλληλα σε πολλές περιπτώσεις, όμως, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι κάτι που μπορεί να επικρατήσει ως κύριο μέσο διδασκαλίας. Αυτός είναι και ο αγώνας που δίνουμε τώρα να επανέλθουμε στην κανονική, όπως λέμε, διδασκαλία. Σίγουρα, εξυπηρετεί καταστάσεις, όταν φοιτητές π.χ. για διάφορους οικονομικούς λόγους δεν μπορούν να πάνε στον τόπο των σπουδών τους ή δουλεύουν και το ωράριο τους είναι δύσκολο. Γενικώς, είναι ένα μέσο που μπορεί να εξυπηρετήσει, αλλά, κατά τη γνώμη μου, δε θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να επικρατήσει. Γιατί, απλούστατα, η συνεργασία καθηγητών και φοιτητών σε πολύ τακτικό ρυθμό βοηθά πάρα πολύ τη γνωστική εξέλιξη των φοιτητών. Γι΄αυτό υπάρχουν και οι σύμβουλοι καθηγητές που θεσπίζονται στα Τμήματα και λειτουργούν σιγά σιγά, γι΄αυτό υπάρχουν και οι βιβλιοθήκες, οι οποίες δεν είναι ένας χώρος που θα βρεις μόνο τις πηγές σου για να διαβάσεις και να στηρίξεις την έρευνά σου, αλλά είναι και ένας χώρος που λειτουργεί ως εργαστήριο γνώσης. Η κουλτούρα που προέρχεται κυρίως από τα δυτικά πανεπιστήμια, όπου ο φοιτητής καθημερινά ξεκινά τη μέρα του από τη βιβλιοθήκη και μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ αμφιθεάτρου, αίθουσας και βιβλιοθήκης, είναι ένα μοντέλο που εγώ το προτείνω πάντα στους φοιτητές μου, το οποίο, όμως, σε καμία περίπτωση δε συνδέεται άμεσα με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Επομένως, θα πρέπει να ενισχύσουμε ακόμη περισσότερο τη δια ζώσης επικοινωνία, διδασκαλία και συνεργασία, ειδικά μετά τους τελευταίους μήνες, ώστε οι φοιτητές που αποφοιτούν από το Πανεπιστήμιο να παίρνουν ένα πτυχίο που αντιστοιχεί σε γνώσεις, σε εμπειρίες ακαδημαϊκές και ερευνητικές.
Μ.Γ.: Το ιδανικότερο είναι να κρατήσουμε τα θετικά από την κάθε συνθήκη, να τα εντάξουμε στη νέα καθημερινότητα που έρχεται και να πορευτούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Θα αλλάξω λίγο το θέμα και θα σχολιάσω ένα από τα βασικά στοιχεία του Ιονίου Πανεπιστημίου, την «πολυνησιωτικότητα». Τα Τμήματά μας είναι μοιρασμένα στα διάφορα νησιά του Ιονίου. Αυτή η συνθήκη αποτελεί πλεονέκτημα ή μειονέκτημα, κ. Πρύτανη; Και πώς αυτό το χαρακτηριστικό επηρεάζει τη φυσιογνωμία των Τμημάτων, αλλά και του ίδιου του Πανεπιστημίου;
Α.Φ.: Πριν κάποιος τεκμηριώσει το αν είναι πλεονέκτημα ή μειονέκτημα, πρέπει να πούμε ότι το «πολυνησιωτικό» ακαδημαϊκό περιβάλλον έχει σίγουρα προκλήσεις, πολύ περισσότερες απ΄ότι αν ήταν τοποθετημένο σε μία περιοχή στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από διοικητική άποψη, η «πολυνησιωτικότητα» σαφώς και εισάγει πολυπλοκότητα και απαιτεί πρόσθετους πόρους, λόγω της μη δυνατότητας επίτευξης οικονομιών κλίμακας και στο διοικητικό κομμάτι, αλλά και στο αμιγώς ακαδημαϊκό-εκπαιδευτικό. Από ακαδημαϊκή άποψη, η οποία ενδιαφέρει πρωτίστως τους φοιτητές και τις φοιτήτριες, δημιουργεί σε κάποιες περιπτώσεις ακαδημαϊκή απομόνωση και δε συμβάλλει στην εκπαιδευτική αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών πεδίων, όπως είπαμε και προηγουμένως, κάτι που πρέπει σε κάθε περίπτωση να καλλιεργείται στο εσωτερικό του Πανεπιστημίου. Αυτά τα εν δυνάμει μειονεκτήματα σαφώς περιορίζονται λόγω της μικρής κλίμακας μεγεθών του Ιονίου Πανεπιστημίου στα οποία αναφέρθηκα προηγουμένως. Από την άλλη πλευρά, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο ως το μοναδικό ανώτατο εκπαιδευτικό και ερευνητικό ίδρυμα στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων οφείλει να έχει μια παρουσία στα νησιά του Ιονίου Πελάγους και να αναπτύσσεται θεωρώντας ως πρόσθετη παράμετρο του όποιου ακαδημαϊκού του σχεδιασμού τις ανάγκες ακριβώς της νησιωτικής περιφέρειας που το φιλοξενεί. Ο επιχειρούμενος ψηφιακός μετασχηματισμός κινείται επίσης προς την κατεύθυνση ελαχιστοποίησης των αρνητικών συνεπειών της «πολυνησιωτικότητας». Τα εξ αποστάσεως τεχνικά μέσα, στα οποία έγινε αναφορά και προηγουμένως στο κομμάτι της τηλεκπαίδευσης και έχουν επιβληθεί πλέον στη σύγχρονη εποχή, καθώς η χρήση τους έχει εντατικοποιηθεί λόγω της πανδημίας, συμβάλλουν επίσης στη μείωση των συνεπειών των θαλάσσιων αποστάσεων, οι οποίες τουλάχιστον για το Ιόνιο Πέλαγος καλύπτονται πολύ δύσκολα με φυσικό τρόπο. Υψηλό ζητούμενο σε κάθε περίπτωση αποτελεί η διατήρηση και η ενίσχυση της συνέργειας των ακαδημαϊκών τμημάτων, σε εκπαιδευτικό αλλά και σε ερευνητικό επίπεδο. Η συνέργεια αυτή και ο υψηλός βαθμός συμπληρωματικότητας των γνωστικών πεδίων που θεραπεύουν τα ακαδημαϊκά τμήματα του Πανεπιστημίου μας αποτελούν βασικό συστατικό της ακαδημαϊκής μας ταυτότητας, αλλά και στοιχείο που διαφοροποιεί το ίδρυμά μας από άλλα πανεπιστήμια της χώρας. Για τον λόγο αυτό, παρά την «πολυνησιωτικότητα», πρέπει πάση θυσία να το διαφυλάξουμε, ακόμα κι εντός της έδρας του Ιονίου Πανεπιστημίου με όλα τα προβλήματα που ανέφερα ότι αυτή συνεπάγεται.
Δ.Σ.: Λύσαμε, νομίζω, το «αγκάθι» της «πολυνησιωτικότητας». Ένα άλλο είναι οι σκέψεις γύρω από τις ανθρωπιστικές σπουδές. Κε Κοσμήτορα, πώς βλέπετε εσείς το μέλλον αυτών των επιστημών στην Ελλάδα και διεθνώς; Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι πρωτοβουλίες που θα αναλάβει η Σχολή για να βελτιώσει την κατάσταση;
Α.Ε.: Οι ανθρωπιστικές σπουδές, λέμε συχνά, ότι βρίσκονται σε κρίση. Δε νομίζω, όμως, ότι οι ανθρωπιστικές σπουδές βρίσκονται σε κρίση, αλλά η κοινωνία μας που εστιάζει εκεί που δεν πρέπει, ή τέλος πάντων εστιάζει περισσότερο και δυσανάλογα στον τεχνολογικό πολιτισμό, ο οποίος ναι μεν είναι χρήσιμος σε όλους, έχει αποδειχθεί δε ότι είναι μονοδιάστατος. Κατά συνέπεια, η πληρότητα της πνευματικής πορείας του ανθρώπινου γένους επιβάλλει καλλιέργεια των ανθρωπιστικών σπουδών. Δεν είναι καλό το επιχείρημα ότι το δημογραφικό πρόβλημα επηρεάζει τις ανθρωπιστικές σπουδές. Επηρεάζει όλες τις σπουδές. Άρα, αν θέλουμε να μιλήσουμε ξεκάθαρα και χωρίς υπεκφυγές και φοβίες, οι ανθρωπιστικές σπουδές είχαν, έχουν και θα έχουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού. Δηλαδή, η ιστορία, ο πολιτισμός και η γλώσσα της Ελλάδας είναι ένα όχημα που θα οδηγήσει την Ελλάδα από την εσωστρέφεια και το περιορισμένο δυναμικό της σε κάτι ευρύτερο. Αν αντιληφθούμε αυτήν τη δυναμική των ανθρωπιστικών σπουδών, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, μπορούμε να μετατρέψουμε - κι αυτό είναι πάντα το ζητούμενο - το δήθεν μειονέκτημα σε πλεονέκτημα. Για παράδειγμα, ξεκινήσαμε από το 2018 δειλά-δειλά ένα θερινό σχολείο, στο οποίο ήρθαν Κινέζοι φοιτητές από το Πεκίνο για να παρακολουθήσουν μαθήματα ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, αλλά και ελληνικής γλώσσας που τους δυσκολεύει μάλιστα πάρα πολύ, για το οποίο έλαβαν κιόλας διδακτικές μονάδες, κάτι που δείχνει την αναγνώρισή του. Χρειάζεται, λοιπόν, απλώς μεράκι, να πιστέψουμε σε αυτό που κάνουμε, να μην έχουμε μέσα μας ανασφάλειες γι’ αυτό που σπουδάζουμε, αν είναι καλό. Σας πληροφορώ είναι εξαιρετικό. Όταν βρισκόμουν στην Αγγλία και κάθε τρία χρόνια ο σύλλογος πτυχιούχων κλασικής φιλολογίας έκανε συναντήσεις, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που παρίσταντο εκεί ήταν διευθυντές τραπεζών, πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, κτλ, άνθρωποι δηλαδή ποικίλων επαγγελματικών προελεύσεων, πράγμα που δείχνει ότι οι ανθρωπιστικές σπουδές είναι παρούσες παντού. Αν αντιληφθούμε ότι η κλασική φιλολογία δεν είναι μόνο γραμματική, δε θα μας κάνει εντύπωση που ένας πτυχιούχος της είναι διευθυντής τράπεζας. Πρέπει να ανοίξουμε τη σκέψη μας γύρω από τις ανθρωπιστικές σπουδές. Περιλαμβάνουν ένα μεγάλο κομμάτι ιστορίας και πολιτισμού, ένα μορφωτικό απόθεμα απαραίτητο, ειδικά στη μετάφραση. Γιατί π.χ. πώς θα κάνεις μετάφραση, αν δεν ξέρεις την κουλτούρα των λαών, στη γλώσσα των οποίων μεταφράζεις; Οι ραγδαίες εξελίξεις στην παγκόσμια πραγματικότητα μάς φέρνουν σε ένα αβέβαιο μέλλον, όχι μόνο εκπαιδευτικά, αλλά και κοινωνικά και οικονομικά. Η μόρφωση σε αυτά τα πεδία είναι απαραίτητο προσόν για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις εξελίξεις. Λέω πάντα ότι οι θεωρητικές σπουδές είναι σημαντικότερες, ακόμη και στα μαθηματικά. Θα προτιμούσα, δηλαδή, εγώ προσωπικά αν ήμουν μαθηματικός να έχω κάνει θεωρητικά μαθηματικά παρά εφαρμοσμένα, γιατί η θεωρία μάς δίνει λύσεις σε προβλήματα που δεν μπορούμε να προβλέψουμε σήμερα ότι θα υπάρξουν. Αν πρέπει να κρατήσουμε το σημαντικότερο όλων όσων είπα, είναι το εξής: οι ανθρωπιστικές σπουδές μπορούν, ειδικά στην Ελλάδα, να αποτελέσουν μέσο πολιτιστικής διπλωματίας.
Μ.Γ.: Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά. Πραγματικά, η σημασία των ανθρωπιστικών σπουδών είναι μεγάλη και είναι κρίμα να υποτιμώνται, όπως ανέφερε και ο κ. Πρύτανης νωρίτερα, από τους υποψηφίους που ετοιμάζονται να εισέλθουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Θα περάσουμε σε έναν τελευταίο γύρο ερωτήσεων, ξεκινώντας από τον κ. Πρύτανη. Όπως είπαμε και νωρίτερα, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο διαθέτει κάποια από τα πλέον πρωτοπόρα τμήματα στον ελλαδικό χώρο. Πώς οραματίζεστε το μέλλον του;
Α.Φ.: Αυτή η μοναδικότητα που χαρακτηρίζει τα Τμήματα του Ιονίου - ακόμη κι αν δεν είναι μοναδικά ως προς το σύνολο των αντικειμένων που θεραπεύουν, έχουν συνιστώσες μοναδικές μέσα στο πρόγραμμα σπουδών - αποτελεί τη βάση του στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης του Ιονίου Πανεπιστημίου διαχρονικά. Επιπλέον, καθιστά ιδιαίτερα και πρωτοπόρα τα Τμήματά μας και διαμορφώνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και την ακαδημαϊκή φυσιογνωμία του συνόλου του Ιδρύματος. Πέρα, όμως, από αυτήν τη μοναδικότητα, έχουμε κι άλλο ένα χαρακτηριστικό, το οποίο ανέφερα και πριν. Έχει να κάνει με την υψηλού βαθμού συμπληρωματικότητα του αντικειμένου των Τμημάτων, έτσι ώστε συνδυαζόμενα μεταξύ τους να μπορούν να θεραπεύσουν πολύ ευρύτερα πεδία με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Σίγουρα, αυτά τα συστατικά αποτελούν την αφετηρία για την ακαδημαϊκή πορεία του Πανεπιστημίου τα επόμενα χρόνια - δεν μπορούμε να το παραγνωρίσουμε. Προφανώς, μπορεί σε ένα τέτοιο πλαίσιο να υποχρεωθούμε ή να θελήσουμε να προβούμε σε διορθωτικές κινήσεις για να διατηρήσουμε αυτήν τη μοναδικότητα. Παράλληλα, όμως, στοχεύουμε και σε ένα Ιόνιο Πανεπιστήμιο ισχυρό σε συγκεκριμένους επιστημονικούς τομείς, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, πόλο αριστείας και ταυτόχρονα πόλο προσέλκυσης αρίστων, που θα διαθέτει ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον με υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία διέπουν και την καθημερινότητα και τις σπουδές των φοιτητών και τα οποία σε συνδυασμό με τη φυσική ομορφιά της Κέρκυρας θα το καθιστούν πραγματικά ελκυστικό για σπουδές και έρευνα. Το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας ήδη συμβάλλει σ’ αυτό το εξωστρεφές πλαίσιο με τις δικές του δυνάμεις, αναλαμβανόντας π.χ. σημαντικό αριθμό ξενόγλωσσων προγραμμάτων σπουδών. Ως διοίκηση εμείς δεσμευόμαστε - κάτι το οποίο οφείλουμε να κάνουμε - να επενδύσουμε στην ποιότητα και στην επάρκεια των απαιτούμενων πόρων για ένα τέτοιο σύνθετο εγχείρημα, καθώς επίσης και να δώσουμε όλα τα απαραίτητα εργαλεία που χρειάζεται η ακαδημαϊκή κοινότητα για την αποτελεσματική ανάδειξη του έργου που επιτελεί ή σχεδιάζει να υλοποιηθεί από το τα Τμήματα του Ιδρύματος. Σας ευχαριστώ πολύ!
Δ.Σ.: Νομίζω αξίζει μια τέτοια θέση στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Κε Κοσμήτορα, πιστεύετε ότι τα δυο Τμήματα της σχολής μας έχουν περιθώρια μεγαλύτερης σύνδεσης και στενότερης σχέσης και συνεργασίας μεταξύ τους; Τι όφελος θα υπήρχε από κάτι τέτοιο;
Α.Ε.: Το όφελος είναι αυτονόητο, διότι τα γνωστικά αντικείμενα των επιμέρους καθηγητών είναι πολύ στενά συνδεδεμένα. Εγώ είμαι φιλόλογος, οπότε ακόμη και με φιλολόγους διαφορετικής φιλολογίας είμαστε του ίδιου επιστημονικού πεδίου. Η ιστορία και ο πολιτισμός είναι κοινός τόπος και για τα δύο Τμήματα. Νομίζω ότι απλώς δεν έτυχε μέχρι στιγμής, για διάφορους ιστορικούς και προσωπικούς παράγοντες. Οι τελευταίοι Κοσμήτορες, που αποτελούν το ενωτικό στοιχείο των δύο Τμημάτων, λειτουργούν προς αυτήν την κατεύθυνση της στενής συνεργασίας. Και εκείνοι και εγώ θεωρούμε τα δύο Τμήματα ως μία ενιαία ενότητα και αυτό θα αποδειχθεί και στην πράξη, ενδεχομένως και με τη δική μας βούληση και τις πρωτοβουλίες που θα αναλάβουμε, αλλά και με ένα ανάλογο νομοθετικό πλαίσιο που φημολογείται ότι θα δώσει έμφαση στις σχολές. Αν αυτό επικρατήσει, τότε πλέον θα είμαστε κατοχυρωμένοι κι από νομικής πλευράς. Ακόμη, όμως, κι αν δε γίνει αυτό, θα δείξουμε στην πράξη ότι τα δύο Τμήματα είναι, αν όχι ταυτόσημα, πάρα πολύ κοντά στα γνωστικά και επιστημονικά τους αντικείμενα. Επομένως, θα συμπορευθούν με σχετικά ερευνητικά προγράμματα, στα οποία συνηθίζουμε να μη δίνουμε οικονομική προτεραιότητα, αλλά επιστημονική. Βεβαίως, η εκπαιδευτική μας λειτουργία, εφόσον προέρχεται και από τα δύο Τμήματα, θα είναι πιο αποτελεσματική. Θα επαναλάβω κάτι που λέω συχνά: είμαστε εδώ για σας. Δηλαδή, το Πανεπιστήμιο υπάρχει για τους φοιτητές του, όχι για τους καθηγητές. Αυτό που εσείς ονομάζετε «φοιτητοκεντρικό» πανεπιστήμιο είναι στην πραγματικότητα ταυτόσημο με την έννοια του πανεπιστημίου. Δεν ιδρύθηκαν τα πανεπιστήμια για να βρουν δουλειά οι καθηγητές, αλλά για να μάθουν γράμματα οι φοιτητές. Αν θέλαμε να γίνουμε πλούσιοι, θα κάναμε κάτι άλλο και δε θα γινόμασταν καθηγητές πανεπιστημίου. Αν όχι όλοι όσοι εργάζονται στα πανεπιστήμια, οι περισσότεροι, όμως, αυτή τη λογική διαθέτουν. Σας ευχαριστώ πολύ για τη συζήτηση!
Μ.Γ.: Θα κρατήσουμε αυτό που είπατε, ότι δηλαδή το Πανεπιστήμιο είναι εδώ για τους φοιτητές, και θα περάσω στον κ. Πρόεδρο του ΤΞΓΜΔ, στον κ. Λίβα, τον οποίο αφήσαμε για το τέλος, αλλά γνωρίζετε την αγάπη και την αδυναμία που σας έχουν οι φοιτητές μας. Το Τμήμα μας κατάφερε, μέσα στα 35 χρόνια λειτουργίας του, να επιτύχει συνεργασίες με διεθνείς φορείς, ιδρύματα και επιχειρήσεις και να διασφαλίσει τα δικαιώματα των αποφοίτων του με σχετικό Προεδρικό Διάταγμα. Πώς διαφαίνεται το μέλλον του; Τι πιστεύετε ότι επιφυλάσσει το αύριο για το ΤΞΓΜΔ;
Σ.Λ.: Καταρχάς οι προκλήσεις είναι πολλές, ειδικά αυτές τις εποχές, που έχουμε π.χ. να αντιμετωπίσουμε την επιστροφή στη δια ζώσης πραγματικότητα μετά από ενάμιση χρόνο αποχής λόγω της πανδημίας, τα θέματα που δημιούργησε η ΕΒΕ, κτλ. Όλα όσα αναφέραμε στη συζήτησή μας αποτελούν προκλήσεις, ακόμη και το μέλλον των ανθρωπιστικών σπουδών ή το θέμα της «πολυνησιωτικότητας». Ένα Τμήμα, λοιπόν, ζωντανό θα πρέπει συνέχεια να προσαρμόζεται στις προκλήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, το να μένεις απλώς στη σκέψη του «δεν κινδυνεύουμε ή δεν έχουμε να αλλάξουμε κάτι, επειδή είμαστε το μοναδικό τμήμα στην Ελλάδα» είναι το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί να κάνει κανείς. Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε με αυτόν τον τρόπο. Πρέπει να προσαρμοζόμαστε συνέχεια, να βλέπουμε το που πρέπει να κινηθούμε κρατώντας τη θεωρητική μας σκευή, όπως θα έλεγε και ο φίλος μας, ο Γιώργος Κεντρωτής, και να βαδίζουμε προς το μέλλον ικανοποιώντας τις επιθυμίες των φοιτητών, προσαρμοσμένες στην πραγματικότητα της αγοράς, και έχοντας ταυτόχρονα οξυμένη κρίση, γιατί, όπως είπα, από τη φύση του το πεδίο της μετάφρασης και της διερμηνείας βρίσκεται στην εμπροσθοφυλακή της νέας εποχής, των νέων αναγκών, βρίσκεται ακριβώς στις ραφές. Γι΄αυτό, οι φοιτητές και οι νέοι επαγγελματίες πρέπει να είναι το ίδιο προσαρμοσμένοι, πρέπει να είναι πλήρως εφοδιασμένοι και ανοιχτοί στις προκλήσεις των καιρών και να έχουν τεράστια αυτοπεποίθηση. Οπότε, ναι, δεν κινδυνεύει το Τμήμα, αλλά μόνο εφόσον εμείς οι ίδιοι είμαστε πάντοτε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της νέας εποχής. Βεβαίως, σας ευχαριστώ πολύ και για τις ερωτήσεις και για τη σκέψη. Είστε εξαιρετικές και εξαιρετικοί!
